Az bilinen ZK-Rollup Projeleri

Bir önceki makalemde en başarılı sayılabilecek 3 Zk-rollup projesinden bahsetmiştim. Fakat rollup protokolünü kullanan bir çok proje bulunmakta ve her gün kendilerini geliştirmeye devam etmektedirler. Bazı projelerin market cap'lerinin düşük olması tanınırlıklarını azaltsa da yaptıkları yeniliklerle ilerde adını sıkça duyabileceğimiz projelerden bahsedeceğim.

Not:Burdaki projeleri isim olarak duymuş olabilirsiniz fakat kullandıkları protokolü çoğu kişinin bilmediğini düşündüğüm için az bilinen dedim.

Loopring

Loopring, merkeziyetsiz borsalar ve ödeme sistemleri oluşturmak için özel olarak tasarlanmış ZK-Rollup tabanlı Layer-2 blockchain protokolüdür. Loopring, gerçekte herhangi bir kullanıcının parasını tutmadan satıcı ve alıcıları eşleştirerek saklama dışı ticaretin etkinleştirilmesine yardımcı olur. Önemli ölçüde likidite gerektiren AMM (otomatikleştirilmiş piyasa yapıcı) teknolojisini kullanan DEX’lerin çoğu yerine Looping, DEX’lerin daha az likidite gerektiren ve daha geleneksel merkezi borsalarda işlem yapma deneyimine daha çok benzeyen emir defteri yöntemini kullanmasını sağlar.

Loopring, bağımsız DEX’lerin etkinleştirilmesine yardımcı olan Layer-2 protokolüne ek olarak kendi DEX’i olan Loopring Exchange’e de sahiptir. Loopring Exchange, Ethereum’da oluşturulan ilk halka açık zkRollup borsasıdır. Looping’in ayrıca Loopring ($LRC) adlı yerel bir tokeni vardır. Döngü, DeFi uygulamaları için çeşitli benzersiz avantajlara sahip olsa da, ortalama 200 TPS işleyerek diğer bazı Katman-2’lerden biraz daha yavaştır.

Aztec/Aztec Network 

Aztec Network kendisini “varsayılan olarak gizliliğe sahip ve Ethereum tarafından korunan ilk akıllı sözleşme platformu” olarak tanımlıyor. ZKSync gibi, Aztec Network de SNARK’ları (Kısa ve Etkileşimli Olmayan Bilgi Argümanı) kullanır ve gizlilik madeni parası Zcash dahil olmak üzere çeşitli tanınmış kripto ve DeFi projeleri tarafından kullanılan sıfır bilgi kanıtlı bir algoritma olan PLONK üzerine kuruludur.
Ağ, Rust tabanlı kendi özelleştirilmiş, gizliliğe dayalı programlama dili Noir’i kullanmayı planlıyor. Noir test ağı 2022’nin 4. çeyreğinde çevrimiçi olacak ve ana ağın kısa süre sonra gelmesi bekleniyor. Diğer bazı Layer-2 blok zincirleri gibi, Aztec de geliştiriciler için hibeler sunar ve köprü sözleşmeleri teklif etmelerine izin verir. Ayrıca, geliştiricilerin Aztek Ağı altyapısındaki güvenlik açıklarını bulmaları ve tanımlamaları için tazminat ödemeleri için hata ödülleri sağlar.
Ayrıca ağ, DeFi toplayıcı zk.money aracılığıyla çeşitli Ethereum protokolleriyle entegre olur. Başlıca entegrasyonlar arasında borç alma ve borç verme protokolü AAVE, büyük Ethereum staking hizmeti Lido ve giderek daha popüler hale gelen sabit oranlı getiri piyasası protokolü Element Finance yer alıyor. Aztec’in Aztec Connect hizmeti, kullanıcıların geleneksel Layer-2 blok zincirlerinin maliyet tasarrufunu elde ederken bu protokollerle özel olarak etkileşim kurmasına olanak tanır ve kullanıcıların ağı kullanırken ortalama olarak 100 kat maliyet tasarrufu yaşadıklarını söyler.

Bununla birlikte, Aztek Ağı umut verici olsa da, büyüyen sancıları da yok değil. Ağustos 2022’de FTX, zk.money aracılığıyla kripto gönderen hesapları bloke etti ve bu hesapları yüksek riskli faaliyetlere yol açabilecek bir “karıştırıcı” olarak tanımladı. Bu, ABD Hazine Bakanlığı’nın Tornado Cash üzerindeki sert baskı ve yaptırımlarına bir tepki olabilir ve bu da büyük borsaların Tornado Cash ile etkileşime giren hesapları bloke etmesine yol açabilir.

Immutable X

Immutable X, özellikle ucuz ve güvenli NFT madenciliği ve ticaretine odaklanan, yüksek verimli bir Ethereum katman-2 ölçekleme çözümüdür. Platformun etkileyici bir 9.000 TPS işleyebileceği bildiriliyor. Immutable X’in ZK-Rollup çözümü, StarkWare tarafından geliştirilen ZK-SNARK teknolojisini kullanır.

• Immutable X ekosistemi üç ana bölümden oluşur; çekirdek Layer-2 altyapısını sağlayan Immutable X platformu,
• gazsız NFT basımına ve ticaretine izin veren yüksek verimli bir değişim sağlayan Immutable X pazarı ve
• Immutable X tokeni.

(IMX) bir ERC-20 yardımcı programı platformun yerel tokeni olarak çalışır. IMX jetonu stake edilebilir veya işlem ücretlerini ödemek için kullanılabilir. Immutable X, kendi pazarına ek olarak, NFT’lerin kendi altyapısını kullanan her pazarda alınıp satılmasına izin veren küresel bir emir defteri hizmeti sunar; likidite ve işlem sürelerini ve ücretlerini azaltır.
Buna ek olarak, Immutable X, bir geliştiricinin akıllı sözleşmelerle doğrudan etkileşime girmesine gerek kalmadan NFT’lerin aktarılmasına ve basılmasına izin veren API’ler sağlar. Ağın SDK’ları (yazılım geliştirme kitleri) ile birlikte kullanıldığında bu, kazan-oyna oyunları gibi NFT projeleri için geliştirme süresini hızla hızlandırabilir.

Scroll

Bir yıllık geliştirmenin ardından Nisan 2022’de duyurulan Scroll, belki de piyasaya çıkacak en yeni Ethereum ZK-Rollup tabanlı Layer-2 blok zinciridir. Çoğu Layer-2’den farklı olarak Scroll, Ethereum’un kurucu ortağı Vitalik Buterin tarafından kişisel olarak incelendi ve Ethereum Vakfı ile işbirliği içinde oluşturuldu. Scroll, Ethereum ile bayt kodu uyumluluğuna sahip olduğundan ve kodun herhangi bir değişiklik olmaksızın Ethereum ana ağında dağıtılabildiğinden, sektördeki en Ethereum uyumlu Layer-2 olması amaçlanmıştır.
ZK-Rollupsların çoğu uygulamaya özel olduğundan, geliştiricilerin uyumlu dApp’ler oluşturmasını biraz zorlaştırırken, Scroll’un ZK-Rollupsları genel EVM’de (Ethereum Sanal Makinesi) doğrulanabilir ve mevcut Ethereum dApp’lerinin kolayca taşınmasına olanak tanır. Buna ek olarak, Scroll ekibi, dışarıdaki geliştiriciler için sıfır bilgi kanıtlarının üretilmesine izin veren, kanıtlar için merkeziyetsiz bir pazar geliştirme sürecindedir.

dYdX

dYdX, Ethereum üzerinde özellikle kalıcı ticarete odaklanan son derece popüler bir DEX (merkeziyetsiz borsa) hatta komplike bir DeFi platformudur. Sürekli vadeli işlemler, geleneksel vadeli işlemlerin aksine belirli bir son kullanma tarihi olmayan vadeli işlemlerdir (bir tür türev). Geleneksel vadeli işlemler gibi, kalıcı vadeli işlemler de tacirlerin kripto para birimlerinin gelecekteki fiyatları hakkında spekülasyon yaparak kar elde etmelerine ve aynı zamanda yalnızca nispeten küçük bir miktar parayla önemli miktarda kripto satın almak için kaldıraç (ödünç alınan para) kullanmalarına izin verir. dYdX, kalıcı sözleşmeler için 10 kata kadar kaldıraç sağlar.

dYdX, gaz maliyetlerini önemli ölçüde azaltarak ve işlem hızlarını büyük ölçüde artırarak, dYdX’in Katman-2 ticaret platformunu oluşturmasına yardımcı olmak için StarkWare ile anlaştı ve ayrıca tüccarların kârlı kalırken çok daha küçük işlemler yapmasına olanak tanıyor. dYdX’e göre, ZK-Rollupsların Optimistic Rollupslardan daha fazla savaşta test edilmiş, daha kısa para çekme sürelerine izin veriyor ve daha yüksek derecede merkeziyetsizlik ile daha iyi kriptografik garantiler sunuyor. Bu sebeple dYdX protokolü, ZK-Rollups tabanlı bir Katman-2 geliştirme stratejisini seçmiştir.

MakerDAO

MakerDAO şu anda TVL açısından en büyük DeFi protokolüdür ve bugün sektördeki en büyük kripto borç verme platformlarından biridir. MakerDAO, kullanıcıların ETH’yi staking karşılığında yerel stablecoin DAI’sini basmasına izin verdiği için merkeziyetsiz bir “merkez” bankası gibi davranır. $DAI, 5 milyar doları aşan piyasa değeriyle (Ocak 2023 itibariyle) şu anda piyasadaki en büyük merkezi olmayan sabit para(stable coin) birimidir ve piyasa değeri merkezi sabit paralardan önemli ölçüde daha küçük olmasına rağmen, dünyanın en büyük sabit paralarından biridir. Tıpkı $USDT ve $USDC gibi.

Tahmin edilebileceği gibi MakerDAO, kendisi de protokolün yerel belirteci $MKR sahipleri tarafından yönetilen bir DAO tarafından yönetilir. MakerDAO, uzun bir süre boyunca yalnızca Ethereum Layer-2 ana ağında konuşlandırıldı, ancak 2022 yılının Nisan ayının sonlarında MakerDAO, işlem maliyetlerini azaltmak ve ağ işlem hızlarını iyileştirmek amacıyla ZK-Rollup tabanlı Layer-2 StarkNet üzerinde konuşlandırmayı planladığını duyurdu.