DOLARİZASYON VE PARA İKAMESİ AYRIMI
Para ikramiyesi ve dolarizasyon arasındaki ilk ayrımı Calvo ve Vegh yapmıştır. Bu iktisatçılar ulusal para yerine yabancı bir paranın değişim aracı olarak kullanımını “para ikamesi” olarak, hesap birimi, değişim ve değer saklama aracı olarak kullanımını ise “dolarizasyon” olarak tanımlamıştır.
Dolarizasyon, resmi veya gayriresmi olarak gerçekleşebilir:
Resmi Dolarizasyon: Bir ülke, yasal para birimi olarak yabancı bir para birimini kabul eder ve yerel para birimi tamamen kullanımdan kaldırılır. Örneğin, Ekvador ve El Salvador ABD dolarını resmi para birimleri olarak kabul etmiştir.
Gayriresmi Dolarizasyon: Bir ülke kendi resmi para birimine sahip olmaya devam eder, ancak halk arasında yabancı para birimi (çoğunlukla ABD doları) yaygın olarak kullanılır. Bu durum, mal ve hizmetlerin fiyatlandırılmasında, tasarruflarda veya büyük işlemlerde doların kullanılmasını içerir. Gayriresmi dolarizasyon, genellikle ekonomik kriz veya yüksek enflasyon dönemlerinde görülür.
Para ikamesi ve dolarizasyonun nedenleri arasında yüksek enflasyon gibi makroekonomik istikrarsızlıklar gösterilebilir. Bu olgular büyük ölçüde paranın fonksiyonları ile bağlantılıdır. Yüksek enflasyon ulusal paranın işlevlerini zayıflatmaktadır. Paraların değerlerinde enflasyonla birlikte oluşan ve genellikle tahmin edilemeyen kayıplar değer saklama işlevlerini zayıflatmaktadır. Ulusal enflasyon oranı artarken yurt içi yerleşikler başlangıçta ulusal paranın hızla değer kaybetme ihtimalinden kaçınmak için değer saklama aracı olarak yabancı bir parayı talep ederler. Dolayısıyla yabancı bir paranın bu işlevi nedeniyle ikame edilmesi dolarizasyon sürecinin ilk aşamasıdır.
Benzer olarak, yüksek enflasyon paraların hesap birimi olarak kullanılmalarını engellemektedir. Ülkede yüksek ve istikrarsız bir enflasyon oranı mevcut iken dolarizasyonun bir sonraki aşamasında ulusal para yerine yabancı bir para hesap birimi olarak kullanılmaktadır. Mal ve hizmetlerin fiyatları yabancı para cinsinden saptanmakta ve sözleşmeler bu para cinsinden yapılarak işlemlerin reel değerleri korunmaya çalışılmaktadır. Nihai olarak, yurt içi yerleşikler değeri istikrarsız ulusal para yerine değeri istikrarlı yabancı bir parayı değişim aracı olarak talep etmektedir. İşte dolarizasyonun bu son aşamasında para ikamesi ortaya çıkmaktadır.
Para ikamesi, genellikle yerel para birimine duyulan güvenin azalması ve insanların servetlerini korumak için daha istikrarlı para birimlerine yönelmesi durumunda ortaya çıkar.
Kısaca dolarizasyon durumunda yabancı paraların değişim aracı olarak kullanılması bir zorunluluk değildir. Ulusal para yerine yabancı bir paranın sadece hesap bilimi veya değer saklama aracı olarak kullanıldığı bir ekonomide dolarizasyondan bahsedilebilirken para ikamesinden ise bahsedilememektedir.
