ZK-Rollup'lar - Optimistic Rollup'lar 2...
Herkese merhabalar, kaldığımız yerden devam iyi okumalar;
Sonuç olarak Rollup’ların arasındaki tek fark “Proof” farkıdır, peki bunların avantajları ve dezavantajları nelerdir? Yanlış argümanları çürüterek ve doğrusunu aktararak ilerleyeceğim. Son olarak; hangi Rollup hangi sistemi kullanıyor onu da ufak belirtelim:
Arbitrum ve Optimism: Optimistic Rollup’lardır.
zkSync ile StarkNet: ZK-Rollup’lardır.
1. Ücret farkı.
Yanlış bilinen: ZK-Rollup’lar, Optimistic Rollup’lardan daha ucuzdur.
Doğru olan: Optimistic Rollup’lar, ZK-Rollup’lardan daha ucuzdur.
L2fees.info‘ya girenler genelde Loopring, zkSync gibi ZK-Rollup’ların Optimistic Rollup’lardan çok daha ucuz olduğunu görmüştür, veya zkSync üzerindeki ZigZag’tan trade yapmanın, Arbitrum’da trade yapmaktan daha ucuz olduğunu deneyimlemiştir. Nitekim doğrudur, günümüzde ZK-Rollup’lar Optimistic Rollup’lardan daha ucuzdur. Ancak bu durum ileride geçerli olmayacaktır aksine Optimistic Rollup’lar ZK-Rollup’lardan çok daha ucuz olacaktır.
Yukarıda dedik ki, Rollup’ların her ikisi de Ethereum’a Proof gönderir. Peki bu ücret farkı neden kaynaklanmaktadır? ZK-Rollup’lar Rollup zincirde olan her Data’yı, her transferi aslında Ethereum’a yollamazlar. Örneğin;
Rollup zincir üzerinde
A kişisi B’ye 1 ETH gönderdi –> B ise bu ETH’yi C’ye gönderdi.
Neticede, A kişisinde 1 ETH azalır, C kişisinin 1 ETH’si artar.
ZK-Rollup’lar bu işlemin sadece neticesini Ethereum’a yollar. Yani aradaki B kişisinin A’dan aldığı ve C’ye gönderdiği transfer bilgilerini L1 ile paylaşmaz. Dolayısı ile daha az Data gönderdiği için Optimistic Rollup’lardan “şimdilik” daha ucuz gibidir. Çünkü Optimistic Rollup’lar A –> B –> C arasındaki tüm para akışını Ethereum’a gönderir. (Bu fark ZK teknolojisinin bir farkıdır. Fraud Proof sistemler BÜTÜN DATAYI Ethereum’a göndermek zorundadır.)
Bu bir avantaj mıdır? Şimdilik. Dezavantajları var mıdır? Elbette. ZK-Rollup’larda bu Proof’ları gönderen kişiye (bilgisayara) Prover denilir. Ve A –> B –> C arasındaki tüm para akışını bilen tek kişi Prover’dır. Yani ZK-Rollup’larda bazı “görülemeyen” karanlık noktalar vardır. Bu kötü bir şey değildir, güvenlik açığı da oluşturmaz, ancak Optimistic Rollup’lar kadar şeffaf değillerdir.
Gelelim, Optimistic Rollup’ların nasıl gelecekte çok daha ucuz olacağına.. Bugün ORU’ların çıkardığı masrafın çok büyük bir kısmı CALLDATA denilen Ethereum’a gönderilen yukarıdaki tüm verilerin ve Fraud Proof’un masrafıdır. Optimistic Rollup’ların zincir üstü masrafları yok denecek kadar azdır. Optimistic Rollup L2 node’u rahatlıkla kurulabilir. İleride Ethereum’a gelecek olan Sharding ile birlikte CALLDATA masrafı neredeyse bedava olacak. Ayrıca Arbitrum Nitro gibi yollanacak verilerin daha optimize edilmesi ile birlikte Fee ücretleri sıfırlanacak.
Aynı şeyleri ZK-Rollup’lar için söylemek zordur, evet CALLDATA masrafı Optimistic Rollup’lara göre çok daha azdır, ancak ZK-Rollup’ları çalıştırmak için gereken bilgisayar donanım gereksinimi ve işlem yükü çok fazladır. Çünkü Validity Proof oluşturmak için bir çok matematik problemi, eliptik eğriler denilen kriptografik şifrelemeler yüksek donanımlı bilgisayarlar gerektirmektedir.
Kısaca Fraud Proof oluşturmak Validity Proof oluşturmaktan çok daha ucuzdur, CALLDATA maliyetinin Sharding ile dramatik düşürülmesinden sonra ve Optimistic Rollup’ların data optimizasyonu sonrası (örneğin; Arbitrum Nitro) Optimistic Rollup’lar, ZK-Rollup’lardan daha ucuz işlem imkanı sunacaklardır.
2. EVM.
Yanlış bilinen: ZK-Rollup’lar, Optimistic Rollup’lar gibi EVM çalıştırırlar.
Doğru olan: ZK-Rollup’lar EVM çalıştırmazlar, EVM uyumlu olabilirler.**
Ne StarkNet, ne de zkSync EVM çalıştırmaz. Bunlar sadece EVM’nin çalıştırabildiği Solidity (ek olarak Vyper da var ama önemi yok) dilini kendi akıllı kontrat diline çevirebilir.
Örneğin zkSync 2.0’ın getirmek istediği zkEVM yapısı aslında dönüştürücülerden ibaret bir sistemdir. Solidity dili Yul diline çevrilir. Daha sonra LLVM adı verilen bir VM bu dili çalıştırır. Kısacası ZK-Rollup’lar EVM’nin kendisini çalıştırmıyorlar. Aynı şey StarkNet için de geçerlidir. StarkNet temelde WARP adı verilen bir dönüştürücü ile Solidity’i StarkNet’in dili olan Cairo’ya dönüştürmektedir.
EVM üzerindeki uygulamalar çalıştıkça bir sorun yok diyebilirsiniz, ancak bu yine bir dezantajdır. Tüm EVM komutları bu dillere çevrilemiyor. Örneğin; (msg.value, block.basefee, functions as data, SELFDESTRUCT) gibi Solidity komutları muhtemelen hiçbir zaman WARP dönüştürücüsü ile Solidity’den Cairo’ya çevrilemeyecek. Hali hazırdaki zkSync 2.0’da ADDMOD, SMOD, MULMOD, EXP, CREATE2 gibi bytecode’lar da çalışmamaktadır.
Tobbykitty abimize teşekkürler...
Sağlıklı mutlu ve huzurlu kalın...
